Marokko: fatalisme onder goedopgeleide jongeren.

‘Zonder connecties ben je nergens’. Of lijkt dat maar zo?

Volgens cijfers van de Marokkaanse overheid is 45% van de goedopgeleide stedelingen onder de 35 werkloos, een percentage dat ruim vier keer zo hoog ligt als het landelijke gemiddelde van 10.8%. De situatie is nog grimmiger voor opgeleide jongeren uit de arme volkswijken. Ze voelen zich buitengesloten van een systeem waar wie je kent, bepaalt wie je bent. Vaak richten ze hun pijlen louter op de overheid, terwijl die juist bezig is af te slanken. De particuliere sector moet de nieuwe banen genereren om de toestroom van jongeren op de arbeidsmarkt aan te kunnen. Socioloog en econoom Driss Guerreoui: ‘Jongeren moeten anders gaan denken. We hebben ondernemers nodig. De school, de familie, de politiek, ze moeten Marokko klaarstomen voor het nemen van risico.’

Leila, 31, loopt op haar sloffen door het appartement van haar ouders, gelegen aan de rand van één van de armere volkswijken van Rabat. Het is zaterdag, haar vrije dag. De rest van de week werkt ze voor 1800 dirham (170 euro) per maand 12 uur per dag als beveiliger bij een hotel in Rabat. Buiten is het stralend weer, maar Leila’s sombere verhaal doet je dat snel vergeten. Na het behalen van haar bachelordiploma rechten, solliciteerde ze vier jaar lang tevergeefs, waarna ze maar weer besloot verder te studeren. Ook met haar masters bedrijfskunde op zak vond ze geen baan op niveau. ‘Mijn vader deed alles om me te helpen, gaf zelfs smeergeld. Maar hij kende niet de juiste mensen. Het was weggegooid geld. Zo werkt het in Marokko, zonder connecties ben je nergens’.

Driss Guerreoui: ‘de veronderstelling dat je nauwelijks kansen hebt als je niet over een goed netwerk van relaties of genoeg smeergeld beschikt, zit diepgeworteld in de mentaliteit.’ Bepaalt dit patronagesysteem dan niet voor een belangrijk deel nog de verhoudingen in Marokko? ‘Die kant bestaat, maar er is ook een andere werkelijkheid die jongeren weigeren te zien: de opkomst van een bruisende particuliere sector van ondernemers die de wet respecteren.’

Ook Leila blijkt haar banenzoektocht vier jaar lang louter op de overheid te hebben gericht: ‘werken bij het rijk geeft zekerheid, een pensioen, maar vooral ook prestige. Dan kan je als aanspreekpunt voor je omgeving fungeren, zaken voor je familie en vrienden regelen.’ Het patronagesysteem waar ze zich slachtoffer van voelt, lokt tegelijkertijd.

Guerreoui vertelt hoe hij namens de regering onderhandelde met de ‘gediplomeerde werklozen’, zoals de groep werklozen jongeren zich noemt die tot voor kort bijna dagelijks voor de hekken van het parlement protesteerde. Volgens hem eiste de meerderheid een baan bij de overheid. ‘Het heeft vier jaar onderhandelen gekost om hen duidelijk te maken dat de oplossing van hun situatie niet ligt bij het scheppen van meer overheidsbanen, maar bij het creëren van meer ondernemingszin’. 4 september kwam het dan eindelijk tot een akkoord tussen de regering en de actievoerders. De belofte binnen een jaar een groep van 865 gediplomeerde werklozen aan een baan bij de overheid te helpen heeft daar zeker aan bijgedragen. Maar daarnaast is ook afgesproken meer programma’s te ontwikkelen om de ondernemingszin onder jongeren te stimuleren.

Het in juli gelanceerde Moukawalati programma past in dat streven. Het biedt jongeren met een baccalaureat diploma of meer op zak, financiering en begeleiding bij de opzet van een klein bedrijf. Stuwende kracht achter dit initiatief is Koning Mohammed VI die met zijn initiatief voor de ontwikkeling van de mens, de armoede, werkloosheid en sociale uitsluiting in Marokko wil aanpakken.

Souad, 34, afgestudeerd accountant, behoort tot de eerste groep geselecteerden die in Rabat meedoet aan het programma. Ze vertelt hoe ze altijd al een eigen bedrijfje wilde beginnen, maar op moest boksen tegen de druk van haar ouders, die haar het liefst zagen werken bij de overheid; ‘in hun optiek de juiste werkomgeving voor een net meisje. Ze waren bang dat ik me in het bedrijfsleven met te veel mensen van verschillende pluimage zou inlaten’. Op haar 31ste kon ze bij een nichtje intrekken en haar ouderlijk huis verlaten. ‘Ik heb me van mijn familie, met hun achterhaalde ideeën, moeten los worstelen om mijn eigen dromen te kunnen najagen.’

Souad wil goedkoop cement gaan vervaardigen in het kader van de vele bouwprojecten om mensen uit sloppenwijken betere woningen te bieden. Ook dertiger Abdelkarim kiest voor de bouw. Hij wil zijn ervaring als technicien inzetten voor de opzet van een bedrijfje met koperslagers, elektriciens en loodgieters: ‘ik heb een groep van 10 werkloze jongeren uit mijn volkswijk opgetrommeld die staat te trappelen om met mij aan de slag te gaan.’ Souad en Abdelkarim zijn beide verguld met hun selectie in het Moukawalati programma . Abdelkarim: ‘Ik wil een voorbeeld zijn voor mijn buurtgenoten, de jeugd de boodschap meegeven dat ze vertrouwen moet hebben in zichzelf, meer op de lange termijn moet denken, en vooral positief moet blijven.’

Het zijn opbeurende woorden, maar feit blijft dat Marokko kampt met een generatie jongeren, zeventig procent van de bevolking is jonger dan 35, die maar moeilijk aan werk kan komen. Professor Noureddine El Aoufi, verbonden aan de universiteit van Rabat, deed onderzoek naar de oorzaken hiervan. ‘Die zijn complex en uiteenlopend’, zo legt hij uit. ‘Het onderwijssysteem moet beter toegespitst worden op de behoeften van de markt.’ Vooral in het staatsonderwijs, traditioneel meer gericht op uit het hoofd leren, zouden studenten niet de juiste competenties ontwikkelen, zoals creatief denken, essentieel voor ondernemen. Hervormingen zijn drie jaar geleden in gang gezet om het onderwijssysteem beter te laten aansluiten op de arbeidsmarkt en internationale normen.

Dan is er de mentaliteit van de jongeren zelf: ‘ze moeten actiever zoeken, zich flexibeler opstellen, en niet verwachten dat de staat hen wel een baan geeft’. Dat er fatalisme onder veel jongeren heerst, kan El Aoufi wel plaatsen. ‘Je sociale achtergrond bepaalt voor een belangrijk deel je kansen in Marokko’. Zo vinden volgens hem jongeren die geschoold zijn aan de dure privé scholen of over een goed netwerk beschikken ongetwijfeld makkelijker een baan dan afgestudeerden uit het staatsonderwijs. ‘Ik zou bijna willen spreken van nihilisme onder arme jongeren, de idee dat het geen zin heeft je best te doen.’ Toch is El Aoufi overtuigd dat de ingezette hervormingskoers uiteindelijk meer gelijkheid op de arbeidsmarkt in Marokko zal brengen.